Bài viết cảm nhận về Aikido, là
bài thi viết trong kì thi Huyền đai của mình, và cũng là một bản tổng kết nho
nhỏ một số trong rất nhiều những gì mình góp nhặt được từ Aikido trên chặng
đường 5 năm.
I. Sơ
lược về Aikido
Aikido được Tổ sư Ueshiba Morihei (14/12/1883 –
26/4/1969) phát triển từ những thập niên 1920. Nó là sự tổng hợp của các môn võ
mà ông Morihei đã học, trong đó ảnh hưởng lớn nhất từ môn Daitoryu Aikijujutsu.
Aikido không chỉ là các động tác võ thuật chiến đấu mà nền tảng bên dưới cũng
như bao phủ lên trên nó còn là một triết lý về con người, về vũ trụ. Sở dĩ như
vậy vì ngoài việc luyện võ, Tổ sư Morihei còn là người theo đạo phái Đại bản
giáo (Oomoto), một đạo phái nhấn mạnh đến sự hòa hợp, hòa bình để đạt được một
cõi hoàn hảo trong đời người. Triết lý này ảnh hưởng và thể hiện ngay trong tên
của môn phái do Tổ sư đặt, và cũng là điểm mang lại sự khác biệt so với các môn
võ khác.
Aikido – Hiệp khí đạo – thể
hiện sự hòa hợp về khí
của con người với con người, con người với vũ trụ. Khí trong
Hiệp khí đạo là khí chất, khí lực chảy trong mỗi cơ thể con người, như dòng
điện trong dây điện. Cơ thể con người không có khí thì như dây điện không có
dòng điện. Các dòng khí có thể giao tiếp với nhau thông qua suy nghĩ, lời nói,
hoạt động tay chân của cơ thể, đó là cách con người giao tiếp với con người.
Các dòng khí này được sinh ra từ vũ trụ và sẽ quay trở về với vũ trụ, đó là
cách con người giao tiếp với vũ trụ.
Mục đích của Aikido là làm
cho các dòng khí giao tiếp với nhau sẽ không đối kháng mà hòa hợp, hòa quyện
vào nhau để tạo ra sức mạnh to lớn hơn mà sự đối kháng không thể nào có được.
Sự nhận biết, phát triển khí cũng như hòa hợp dòng khí trong sự vận hành của vũ
trụ có thể đạt được thông qua sự nhận thức về triết lý và thực hành các kỹ
thuật Aikido một cách bền bỉ, lâu dài và có ý thức.
Về mặt kỹ thuật, bất cứ võ
sư Aikido nào cũng sẽ nói với bạn trong Aikido không có sự cản trở, chống đối
mà chỉ có sự hòa hợp. Đó vừa là nền tảng, là kim chỉ nam, vừa là mục tiêu mà
mỗi người tập Aikido cần phải đạt tới. Người tập Aikido ở trình độ cao cần phải
nắm vững võ thuật để mà nhận đòn và chuyển hướng nó đi một cách vô hại. Trong
trường hợp lý tưởng, không chỉ người nhận mà cả người tấn công cũng vô hại.
Nền tảng triết lý và kỹ
thuật như vậy đã được chứng minh là đúng đắn trong suốt lịch sử phát triển của
loài người, trong đó dù có trải qua bao nhiêu xung đột, đấu tranh, mất mát thì
cuối cùng sự cân bằng, sự hòa hợp, yêu thương, hòa bình vẫn là cái trường tồn
vĩnh cửu, là cái ai cũng mong muốn đạt được. Chính vì vậy Aikido đã thoát ra
khỏi cái nôi của mình là Nhật Bản và châu Á, được các nước với tư tưởng khác
biệt ở châu Âu, châu Mỹ chấp nhận, ngưỡng mộ và cho đến nay đã phát triển rộng
khắp trên toàn thế giới.
II.
Vài trải nghiệm về Aikido
II.1. Uke
Tôi đến với Aikido vào một ngày đầu tháng Một năm
2009, đến nay đã gần 5 năm. Khoảng thời gian không dài, nhưng cũng không quá
ngắn để có những cảm nhận nhiều khía cạnh về một môn võ. Trong suốt quá trình
tập luyện, tôi cũng thấy được những khó khăn trở ngại mà nếu vượt qua nó, chúng
ta sẽ trưởng thành hơn và đạt được những điều thú vị cho bản thân.
Một trong những khó khăn mà
những ai tập Aikido giai đoạn đầu đều gặp phải, đó là Uke. Đặc thù của Aikido
là không có thi đấu, nhưng các đòn thế lúc nào cũng có hai người đối luyện,
người ra đòn là Tori và người nhận đòn là Uke. Suốt một thời gian dài, tôi rất
ngại khi tập chung với những người to lớn, hay dùng sức mạnh. Vì bản thân tôi
không phải là người cao to và có sức gì mấy, nên khi làm Uke cho họ, tôi bị các
đòn khóa rất đau, và quăng ném té rất mạnh. Còn khi họ làm Uke thì tôi rất mau
nản vì khó có thể thực hiện kỹ thuật một cách suôn sẻ với họ. Tôi đã từng nói
với thầy thà bỏ thi chứ không chịu thi chung với những Uke như vậy.
Nhưng đây là điều không thể tránh
khỏi vì khi lên thảm tập, thầy yêu cầu phải tập chung với tất cả mọi người,
không trừ một ai. Dần dần tôi nhận thấy phải tự thay đổi mình để thích nghi với
vấn đề này. Tôi tự tập các động tác kéo giãn như Ikkyo, Nikkyo, Sankyo,
Kotegaeshi bất cứ lúc nào rảnh, để các khớp xương dẻo dai hơn, lúc làm Uke sẽ
đỡ bị đau hơn. Tôi cũng xem xét lại các tư thế té ngã của mình. Mỗi lần bị một
cú ngã đau, tôi lại dừng lại và suy nghĩ, tại sao mình bị đau. Rõ ràng là có gì
đó không ổn, vì tập một lần mà bị đau như vậy thì không thể nào tiếp tục tập
trong một thời gian dài được. Vậy là phải điều chỉnh tay, chân, tư thế ngã
trước, ngã sau, làm sao để té ngã không bị đau nữa.
Còn khi những người cậy sức
như vậy làm Uke cho tôi, tôi đề nghị họ đầu tiên không sử dụng lực nhiều để tôi
có thể thực hiện kỹ thuật dễ dàng hơn một chút. Tôi cũng cố gắng suy nghĩ cách
thực hiện kỹ thuật sao cho họ mất thăng bằng thực sự, và có thể cuốn theo mình.
Nếu làm không được, tôi nghĩ cách khác. Khi đã làm được, tôi không đề nghị họ
điều tiết lực nữa mà có thể tấn công bình thường.
Cứ như vậy, dần dần tôi
thấy tự tin hơn, không ngại tập chung với ai nữa. Nhưng một anh bạn làm cùng
công ty mà tôi giới thiệu vào lớp đã bỏ tập sau hai tháng vì bị Uke đánh đau
quá. Và tôi cũng chứng kiến nhiều người khác như vậy, rất tiếc là họ đã không vượt
qua được khó khăn bước đầu này.
Bài học về Uke là một bài
học lớn, vì trong đó có bài học về nhìn nhận bản thân mình, bài học về giao
tiếp với người khác, và bài học về sự học hỏi. Làm Uke cũng là lúc tập, tập để
cảm nhận, để dự đoán, để xem xét từng động tác của Tori, để để ý từng hơi thở,
từng động tác té ngã. Từ đó mới thấy được đầy đủ cái hay, cái tinh tế của mỗi
kỹ thuật mà khi làm Tori ta không cảm nhận được.
Trong tập luyện, không phải
lúc nào ta cũng gặp được người Uke hợp ý, cũng như trong cuộc sống, không phải
lúc nào ta cũng gặp được người hợp với mình. Chưa cần nói đến kỹ thuật, chỉ mỗi
việc ra đòn và nhận đòn, Aikido đã dạy cho tôi rất nhiều bài học rồi. Aikido đã
dạy cho tôi tự điều chỉnh mình để trưởng thành hơn, dạy cho tôi biết mở miệng
ra để giao tiếp tốt hơn, dạy cho tôi học hỏi trong mọi tình huống, với mọi đối
tượng khác nhau.
II.2. Đòn khóa
Một vấn đề nữa cũng làm tôi suy nghĩ trong một thời
gian dài, đó là các đòn khóa trong Aikido. Trong các đòn thế Aikido có hai nhóm
kỹ thuật chính là quăng ném và khóa. Nếu ai đó hỏi tôi, trong Aikido, kỹ thuật
nào là lợi hại nhất và khó thực hiện nhất, tôi sẽ trả lời, đó là các đòn khóa.
Các kỹ thuật quăng ném cũng rất lợi hại và khó thực hiện, nhưng với tôi thì các
đòn khóa lại có phần hơn một chút.
Tại sao lại như vậy? Đó
cũng là một bài học trong cuộc sống, ném
đi dễ hơn là giữ lại. Một người thân cận có tâm ý xấu muốn làm hại
bạn, làm cho bạn khốn đốn, khó khăn. Cách dễ nhất để người đó không thể làm hại
bạn nữa là gì? Cắt đứt với người đó, tránh xa người đó ra, không còn quan hệ gì
đến nữa. Đó là cách dễ nhất, nhưng có phải là tốt nhất không? Chưa chắc.
Tương truyền rằng lúc mới
thành Đạo, Đức Phật gặp lại ông Ca Diếp và muốn xin ngủ nhờ nhà ông này một
đêm. Trong nhà ông Ca Diếp có một con rắn thiêng rất độc và dữ. Con rắn tấn
công Đức Phật, và ông Ca Diếp nghĩ rằng con rắn sẽ giết Đức Phật hoặc sẽ bị
Ngài giết chết. Nhưng nào ngờ chính con rắn bị Đức Phật hàng phục và biết nghe
Pháp bằng sức thần thông của Ngài. Việc nào là khó hơn, giết chết con rắn hay
là hàng phục nó? Và cách nào mang lại kết quả tốt hơn?
Tránh xa cái xấu, cái nguy hiểm
hoặc đẩy nó ra xa mình, lúc nào cũng dễ hơn là đón nhận, khống chế để cái xấu
không thể làm hại mình, rồi đi đến hóa giải cho mất cái xấu đi. Số tránh xa, kỳ
thị bệnh nhân HIV, người nghiện ma túy thì nhiều, nhưng có mấy ai dám tiếp xúc
với họ, kiềm chế họ, cảm hóa họ giúp họ từ bỏ cái xấu?
Điều khó hơn ở đây là, trước hết
mình phải can đảm hơn để đối diện với cái xấu, cái nguy hiểm, đến sát đối tượng
và khống chế trong tình cảnh đối tượng có thể tấn công lại mình bất cứ lúc nào.
Thứ hai là phải "nắm" được đối tượng, nghĩa là hoàn toàn quan sát
được, dự đoán đối tượng có thể chạy hướng nào, tấn công hướng nào, không cho
thoát khỏi tầm mắt. Rồi thứ ba mới khống chế, triệt tiêu mọi hướng tấn công của
đối tượng và làm cho đối tượng hết nguy hiểm.
Trong Aikido cũng vậy.
Quăng ném chính là đẩy cái nguy hiểm ra xa mình, trong khi khóa là khống chế
cái nguy hiểm ở sát cạnh mình. Tôi từng thấy rất nhiều người khi tập chống dao
sử dụng dao thật ưa chuộng thực hiện các kỹ thuật quăng ném hơn là các kỹ thuật
khóa như Ikkyo, Nikyo, Sankyo… Cũng không phải ngẫu nhiên như vậy, mà do sử
dụng các kỹ thuật khóa và tước dao nếu không thuần thục thì khả năng thương
tích cho bản thân hoặc cho Uke là rất cao. Chưa kể Uke có thể phản công rất
nguy hiểm từ một đòn khóa không thành công. Bản thân tôi cũng đã đổ máu trong
đòn khóa với dao thật rồi nên tôi rất thấm. Và tôi tin rằng, một võ sư đẳng cấp
cao của Aikido sẽ phải thực hiện những đòn khóa một cách hiệu quả nhất.
Vậy như thế nào là một đòn
khóa hiệu quả?
Trong một thời gian dài tập
Aikido, lúc thực hiện các đòn khóa tôi luôn tìm cách làm sao cho đối thủ càng
đau càng tốt, đến lúc người ta chịu không nổi, đập tay lia lịa, rồi xuýt xoa ôi
đau quá, thì coi đó là thành công. Và tôi tin rằng cho đến bây giờ, không ít
người tập Aikido lâu năm vẫn ưa chuộng cách thi triển đòn khóa theo kiểu này.
Đọc các chuyện kể của các Shihan kỳ cựu ở Tổng Đàn Aikido, lác đác đâu đó cũng
có người kể lại kỷ niệm bị bẻ, khóa cho trặc tay để lại thương tật suốt đời.
Tuy nhiên có lúc tôi cảm
thấy không ổn với kiểu khóa này, nhất là khi bị các đối thủ khác khóa lại rất
đau, mặc dù tôi cũng đã tự tập cho tay mình dẻo dai tương đối. Và tôi nghiệm ra
rằng, đòn khóa rất khác với đòn quăng ném. Khi bị quăng ném dù mạnh đến cỡ nào,
một Uke giỏi cũng có thể chủ động trong các tư thế té ngã từ té lăn trước lăn
sau, té nổ, lá rơi… làm sao để mình không bị chấn thương. Nhưng khi bị vào đòn
khóa, Uke giỏi cỡ nào cũng có thể bị trặc, gãy tay nếu Tori cố ý. Bởi vì lúc bị
vào đòn khóa, Uke hoàn toàn bị động hoặc thậm chí bất động như khi đã nằm trên
mặt thảm. Uke không thể có kỹ thuật gì để làm giảm nhẹ đòn khóa, mà phụ thuộc
hoàn toàn vào Tori. Có lợi ích gì khi bẻ tay người tập chung với mình thật đau
khi họ không thể tránh né, phản kháng được gì, và cũng không có ý định tấn công
lại mình? Nhưng cũng không thể hời hợt, khóa là để khống chế, nếu không khống
chế được thì khóa làm gì?
Từ đó, tôi thấy rằng đòn
khóa không phải là dễ thực hiện. Một đòn khóa hiệu quả không làm cho Uke phải
cực kỳ đau đớn, mà phải làm cho Uke cảm thấy rằng, họ đang ở ranh giới của nguy
hiểm, rằng cánh tay của họ đang thuộc quyền kiểm soát của Tori, Uke cần phải
thúc thủ nếu không muốn tay bị trặc gãy.
hóa tay một Uke đang nằm
dưới đất phải đau đớn thì dễ hơn nhiều so với giữ cho Uke nằm đó, không đau
đớn, mà từ bỏ hẳn ý định phản kháng. Uke phải cảm nhận được sự làm chủ hoàn
toàn tình thế của Tori, cảm nhận được một sức mạnh to lớn đang nắm giữ cánh tay
của họ, cảm nhận được lực căng của cánh tay đang bị khóa siết lại, căng đến mức
chỉ cần họ nhúc nhích, cơn đau không chịu nổi sẽ ập đến. Như vậy mới khó. Và
tôi đã kiểm nghiệm điều này khi xem các Shihan kỳ cựu biểu diễn hay trao đổi
với các thầy, các bạn đồng môn khác.
III.
Lợi ích của Aikido
Trên đây là hai trong số những vấn đề cơ bản mà bản
thân tôi cảm nhận được qua quá trình tập luyện Aikido. Thật ra lúc đầu khi
quyết định đăng ký vào câu lạc bộ, mục tiêu của tôi rất đơn giản, muốn bước
chân vào một môn võ để tìm hiểu cách đánh ngã một người là như thế nào. Tuy
nhiên qua thời gian, tập luyện Aikido mang lại cho tôi rất nhiều lợi ích bên
ngoài cái mục tiêu mà tôi đặt ra ban đầu.
Về mặt thể chất, các kỹ
thuật Aikido như ngồi Seiza, đi Shikko cùng với các đòn khóa giúp cho cơ, khớp
người tập dẻo dai, đàn hồi tốt. Sau mỗi buổi tập Aikido, tôi luôn có cảm giác
các khớp xương từ đầu đến ngón chân đều được vận động vừa mức, trong đó có
những cơ khớp nhỏ nhưng trọng yếu mà các bài tập thể dục thông thường khó vận
động tới được. Các kỹ thuật nhào lộn giúp máu huyết lưu thông, đồng thời tạo
cho cơ thể những phản xạ té ngã tốt rất hữu dụng trong đời sống hằng ngày.
Aikido rất chú trọng đến
phần hông. Hông là chìa khóa trong tất cả các kỹ thuật của Aikido nên muốn thực
hiện tốt các kỹ thuật, người tập phải rèn luyện cho mình một cái hông dẻo dai
nhưng cứng rắn, chắc chắn để làm điểm tựa cho phần cơ thể phía trên đồng thời
làm cầu nối và điều khiển cho phần cơ thể phía dưới, từ đó mới vận dụng được
toàn lực của cơ thể. Hông trong Aikido có thể nói là bộ não thứ hai của cơ thể.
Ngược lại, nhờ các cơ bắp, khớp xương, dây chằng ở hông được tập luyện thường
xuyên, người tập Aikido sẽ có một hệ vận động tốt. Hông vận động hợp lý sẽ dẫn
đến hoạt động tối ưu và thoải mái của cột sống, của các đốt sống cổ, các thành
phần tối quan trọng này được rèn luyện đúng mức, ở tư thế tự nhiên và không
phải chịu các áp lực bất thường nào, giúp kéo dài tuổi thọ vận động.
Hông và vùng xương chậu còn
là yếu tố quan trọng trong sự hô hấp. Chúng ta đều biết cách thở đúng sẽ tập
trung hơi thở vào vùng đáy xương chậu, mà trọng tâm của nó là đan điền. Hông là
chìa khóa còn hơi thở là linh hồn của Aikido. Giữa chúng có sự liên quan mật
thiết, mà nếu trong mỗi kỹ thuật Aikido ta tập để lúc nào cũng chú ý đến hai
yếu tố này thì kết quả sẽ khác biệt rõ rệt.
Khi tập mà chú ý đến hông
và hơi thở, chúng ta còn được lợi về mặt tinh thần. Từ hàng ngàn năm nay, con
người đã biết đến mối quan hệ giữa hơi thở và sự đạt đến mức độ hoàn hảo về mặt
tinh thần. Điều này thể hiện rõ trong các kỹ thuật thiền xuất phát từ Ấn Độ và
Phương Đông mà ngày nay không còn xa lạ gì với thế giới nữa. Trong thiền, hai
kỹ thuật căn bản để dẫn đến định, tức là trạng thái hoàn hảo về mặt tinh thần,
đó là “điều thân” và “điều tức”. “Điều thân” là kiểm soát cơ thể, “điều tức” là
kiểm soát hơi thở. Không kiểm soát được hơi thở thì không có thiền định. Ngược
lại, kiểm soát được hơi thở là ta đã đặt được một bước chân quan trọng vào
thiền định, tạo cơ sở cho một tinh thần bình ổn, khỏe mạnh, sáng suốt. Tôi vẫn
xem Aikido như một kiểu “thiền động”, trong đó mỗi kỹ thuật đều có “điều thân”,
“điều tức” mà nếu tập đúng, sau mỗi buổi tập đều cảm thấy thư thái, nhẹ nhàng,
tươi mới như là vừa ngồi thiền xong vậy.
Đó là một lý do quan trọng
mà Aikido được ưa chuộng ở những nước phát triển phương Tây. Ở đó cuộc sống
công nghiệp gấp gáp cuốn người ta đi nhanh quá, làm người ta bỏ quên mất nhiều
giá trị căn bản, gốc rễ của cuộc sống. Rồi người ta biết đến Aikido và khám phá
ra bên cạnh khía cạnh võ thuật để tự vệ hiệu quả, quá trình tập luyện Aikido
còn mang lại cho họ những giá trị mà họ đang tìm kiếm. Nhờ đó, Aikido phát
triển không biên giới, và người tập Aikido cũng tỏa đi khắp nơi, mang lại tính
hiện đại của thế giới phẳng cho môn võ đậm chất truyền thống Á Đông này.
IV.
Kết luận
Đặc thù không có thi đấu phân thắng bại mà đề cao tinh
thần hòa hợp, cho nên Aikido có sức lan tỏa khủng khiếp. Tôi đã từng cảm nhận
được điều này, khi chân ướt chân ráo bước vào đạo đường tổng hành dinh của
Aikido Malaysia ở Kuala Lumpur. Không cần nói nhiều, không cần giới thiệu
nhiều, cứ lên thảm chào nhau và bước vào tập, rồi sau buổi tập có thể trò
chuyện thân tình như bạn bè lâu ngày. Không ai e ngại một người ngoại quốc lạ
hoắc vào tham gia trong đạo đường Aikido mà đều chào đón thân thiện. Tôi cũng
có những người bạn Aikido ở Úc, Mỹ, Nga, Ba Lan, Hà Lan, Malaysia, họ đều được
chào đón khi đến với đạo đường chúng tôi, cũng như tôi sẽ luôn được chào đón
khi đến đạo đường của họ. Aikido đã trở thành không biên giới, không ngôn ngữ.
Với những giá trị tốt đẹp
mang lại cho cuộc sống bên cạnh những kỹ thuật chiến đấu hiệu quả, bản chất và
triết lý lại phù hợp với một thế giới phẳng hiện đại ngày nay, tôi tin rằng
Aikido sẽ thu hút được sự chú ý của ngày càng đông đảo người ham mê võ đạo. Tập
luyện theo đúng tinh thần võ đạo, mỗi con người sẽ tự hoàn thiện mình và góp
phần làm tốt đẹp hơn thế giới xung quanh. Cách đây hơn nửa thế kỷ, nhưng lời
dạy của Tổ sư vẫn còn nguyên giá trị mà mỗi khi bước lên thảm tập ta nên ngẫm
lại “Mục đích của tập luyện là để đánh tan sự yếu đuối, rèn giũa cơ thể,
và đánh bóng tâm hồn.”
-//-
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét